آیا برخی از مسئولان مرتبط با صنعت موتورسیکلت التزام عملی به ولایت فقیه دارند؟/ بررسی ادعاهای مکرر و اثبات نشده درباره موتورسیکلت‌ها و صنعت موتورسیکلت ایران از نگاه اسلامی و فرهنگ قرآنی

پایگاه خبری موتورسیکلت نیوز 14 اسفند 1398 08:43

0 خواندن این مطلب 17 دقیقه زمان میبرد

به گزارش موتورسیکلت نیوز، محمدعلی نژادیان در شماره6 نشریه صنعت موتورسیکلت نوشت: طی چند سال گذشته رهبر انقلاب شعار هر سال را در راستای حمایت از تولید و اقتصاد مقاومتی برمی‌گزیند[1] ولی یکسری افراد به‌جای حمایت و اقدام عملی، به انهدام عملی این صنعت می‌پردازند[2].

آیا پاسخ و عاقبت فرزندان این میهن که مفهوم وطن را فراتر از جناح و حزب می‌بینند و امروز در خط مقدم جبهه اقتصادی سربازی می‌کنند، باید تخریب باشد؟

آیا پاسخ سربازانی که به امر رهبر خود و به عشق ایران مشغول جهاد اقتصادی هستند، باید دلهره و اظطراب از خودی‌ها باشد؟

مسئولان گرامی، پس چه موقع می‌خواهید درک کنید که ما همه با هم، هموطن هستیم؟

چه موقع می‌خواهید بپذیرید که نسبت به‌دنیا و آخرت و کلماتی که بیان می‌کنید، مسئولیت دارید؟

اگر راه‌حلی برای مشکلات محیط‌زیست ندارید

اگر می‌خواهید از کیفیت بنزین دفاع کنید

اگر فرهنگ‌سازی به‌موقع نکردید، اگر سیستم آموزشی ما از دبستان تا دانشگاه فرهنگ رانندگی و احترام به قوانین را درست درس نداد

اگر به هر دلیل زیرساخت‌ها نادرست است و یا امکانات لازم برای جلوگیری از حوادث رانندگی کافی نیست

اگر زورتان به خودروسازها نمی‌رسد

اگر می‌خواهید همه تقصیرها و مشکلات را به گردن موتورسیکلت‌ها و صنعت موتورسیکلت بیاندازید، لطفا به سفره‌هایی که از طریق موتورسیکلت تامین می‌شوند، نگاه کنید، لطفا انتقاد منصفانه داشته باشید، لطفا جمله معروف و اثبات نشده «یک موتورسیکلت چندین برابر یک خودرو آلودگی دارد» را تا زمانی که اثبات علمی، منطقی و منصفانه نشده، بیشتر از این به آن استنباط نکرده و شایعه‌پراکنی نکنید.

ازاین‌رو، در ادامه به چند مورد از سخنان مسئولان که در رسانه‌های مختلف منتشر شده است، اشاره می‌کنم:

سردار حسین رحیمی فرمانده انتظامی تهران بزرگ: «موتورسیکلتی که ۷برابر یک خودرو ایجاد آلودگی می‌کند، تا کی باید به‌صورت زیرپله‌ای تولید شود؟ در پایتخت بیش از ۳میلیون موتورسیکلت وجود دارد. موتور‌هایی که به‌صورت زیرپله‌ای تولید می‌شوند و دارای کم‌ترین استاندارد هستند که جدای از بحث هوای آلوده جان انسان‌ها را نیز به خطر انداخته اند که از سویی دیگر اقشار با درآمد ضعیف و متوسط جامعه از این موتورسیکلت‌ها استفاده می‌کنند»[3].

مهندس بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت: «وی در پاسخ به این‌که چه میزان از آلودگی هوای تهران به کیفیت بنزین باز می‌گردد گفت: محیط زیست قبلاً اعلام کرده است که تاثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا بسیار ناچیز است. از طرفی نوع بنزین نیز مسئله نیست بلکه موتورسیکلت‌های غیر استانداردی است که آلودگی ایجاد می‌کنند و آن‌طور که گفته می‌شود هر موتورسیکلت غیر استاندارد به اندازه ۷خودرو آلودگی ایجاد می‌کند و تعدادی زیادی موتورسیکلت داریم که استاندارد نیستند»[4].

دوماه بعد مجدد وزیر نفت بدون ارائه مدرک ادعا کرد: «گفته می‌شود که یک موتورسیکلت کاربراتوری١٠برابر یک سمند آلودگی ایجاد می‌کند»[5].

محمدمهدی میرزایی قمی، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقليم سازمان حفاظت محيط‌زيست نیز بدون ارائه مدرک گفت: «این تعداد موتورسیکلت، به اندازه ۱۲۰میلیون خودروی در حال تردد آلودگی ایجاد می‌کنند و اين درحاليست که حدود ۲۴ميليون خودرو در سطح کشور داريم»[6].

پس مسئولان باید مراقب باشند تا سابقه‌ی خوب آن‌ها طی سال‌های طولانی که صادقانه و خالصانه خدمت کردند، از روی بعضی ناآگاهی‌ها، نقل قول‌های غلط، تحلیل‌های اشتباه و بیان نادرست کلمات خدشه‌دار نشود! زیرا، بعضی کلمات و تصمیم‌گیری‌ها مستقیم با سفره دیگران ارتباط دارد. البته بعضی وقت‌ها عده‌ای از مسئولان می‌خواهند حمایت کنند ولی به‌دلیل (حمایت بد) از این صنعت، بدتر به صنعت موتورسیکلت ضربه وارد می‌کنند.

در نهایت اگر قرار باشد همچنان و مکرر مسئولان بدون استناد به منبع موثق صحبت کنند، آیا این موضوع باعث هرج و مرج و ایجاد مشکلات در صنعت کشور نخواهد شد؟

آیا یک مسئول تحصیل کرده باید درباره یک موضوع مهم، صرفا به یک ادعای ثابت نشده استناد کند؟

پیامبر اسلام (صل الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:

همه شما نسبت به (دین و جامعه) نگهبانید و همه شما نسبت به آن چه که نگهبان هستید، مسئولیت دارید[7]!

بررسی ادعاهای مکرر و اثبات نشده درباره موتورسیکلت‌ها و صنعت موتورسیکلت ایران از نگاهی دیگر

همان‌طور که بیان شد، در سال‌های گذشته صنعت موتورسیکلت ایران همیشه توسط ادعاهای اثبات نشده‌ای قضاوت شده و به‌طور مکرر به‌دنبال آن ادعاها، برخی از مسئولان تصمیم‌گیری‌های نسنجیده‌ای را اتخاذ کرده‌اند. ازاین‌رو، در این مطلب سعی شده است با نگاه اسلامی و فرهنگ قرآنی به‌عواقب شایعه پرداخته شود تا بلکه در دل‌ها و فکرها نفوذ کند و با منطق بیشتری به این صنعت نگریسته شود.

بررسی دیدگاه قرآن درباره شایعه‌پراکنی و راه‌های مبارزه با آن

فلسفه وجودی اجتماع، تامین امنیت و رفاه و آرامش و آسایش است. بنابراین، هر چیزی که این فلسفه اجتماعی را تهدید کند، به‌عنوان دشمن اجتماع تلقی شده و باید حذف شود. از جمله مهم‌ترین عوامل تهدید درونی اجتماع، شایعاتی است که امنیت روانی جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد و امنیت را از آن سلب می‌کند. نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه‌های قرآن نقش شایعات را در تخریب امنیت اجتماعی و راه‌های مبارزه با شایعات را تبیین کرده است[8].

شایعه چیست؟

شایعه از واژه «شیع» به معنای خبرى است که فاش شود، ولى صحّت و نادرستى آن معلوم نباشد[9]. در زبان عربی و فرهنگ قرآنی نیز واژه‌های مختلفی برای شایعه آمده است[10].

شایعه بیشتر در چه مواردی منتشر می‌شود؟

شایعات، بیشتر در مسائل مهم و با اهمیتی است که به سبب ابهامات و کمبود اطلاعات و آگاهی درباره آن موضوع به سرعت در اجتماع منتشر می‌شود. در حقیقت اگر اهمیت موضوع و ابهامات نباشد، شایعات نه تولید می‌شود و نه انتشار می‌یابد. بنابراین، این دو ویژگی اهمیت و ابهام از مهم‌ترین عناصر تولید و انتشار شایعات است.

روانشناسان اجتماعی بر این باورند که شایعه بر اساس سه رشته از احساسات «ترس، امید و تنفّر» انتشار می‌یابد؛ زیرا انسان‌ها هنگامی که از پدیده‌ای احساس‌ترس داشته باشند یا از موضوعی احساس تنفر کنند و یا به چیزی امید بسته باشند، از آمادگی لازم برای ساخت و رواج شایعه درباره آن، برخوردار هستند. افراد، شایعه را به این دلیل تکرار می‌کنند که بعضی از نیازهای آنان از این طریق، ارضا می‌شود. شایعه‌ای که سوءظن یا تنفّر را به همراه دارد یا شایعه‌ای که‌ترس یا امیدواری را بیان و اثبات می‌کند، قادر به تکرار شدن است و توسط احساسات و هیجان‌های گوینده شایعه تقویت می‌شود.

از آیات قرآن به‌دست می‌آید که شایعات از سوی شیطان و دوستانش در اجتماع اسلامی تولید و منتشر می‌شود[11]. از نظر قرآن، در حقیقت این منافقان هستند که در اجتماع اسلامی افزون بر جاسوسی برای کافران[12] برای تضعیف روحیه مسلمانان و مومنان به تولید شایعات متنوع می‌پردازند و اجتماع را از حالت تعادل روانی خارج می‌کنند[13].

آثار تخریبی شایعات در اجتماع
از نظر قرآن، انتشار اخباری که صحت و سقم آن تایید نشده، به‌عنوان شایعه بد تلقی شده و حرام شمرده می‌شود؛ زیرا تولید اخبار مشکوک و بی‌پایه، جایز نیست[14] و آثار مخربی بر رفتار فردی و جمعی افراد جامعه به‌جا می‌گذارد و انسان و اجتماع را از حرکت در مسیر درست و راست خارج و دور می‌سازد.

اصولا از نظر قرآن، اجتماع قرآنی و امت اسلامی، جامعه‌ای عقلانی است، به‌طوری که عقلانیت و منطق بر اندیشه‌ها و انگیزه‌های آن حاکمیت دارد. بنابراین، آن‌چه جزم او را شکل می‌دهد، منطق عقلانی است. قضایایی که در عقل و اندیشه او شکل می‌گیرد، براساس مبادی و مبانی منطق است.

در اجتماع جاهلی، آنچه در مقام اندیشه حرف اول را می‌زند همانا وهم و خیال است که در قالب ظن(گمان) و تخرص (تخمین) مدیریت اندیشه را به‌عهده می‌گیرد. شکی نیست ظن و گمان نمی‌تواند جایگزین مطمئنی برای علم قطعی و یقینی جازم باشد:

و ايشان را به اين كار علم و آگاهی نيست، جز ظن و گمان خود را پيروى نمى‌كنند؛ و در واقع گمان در وصول به حقيقت هيچ سودى نمى ‏رساند[15].

از نظر قرآن هر جامعه‌ای که به‌جای مبادی و مبانی عقلانی، بر مبادی و مبانی ظنی می‌اندیشد و عمل می‌کند، جامعه‌ای جاهلی است. در این جوامع اخباری که رد و بدل می‌شود، ظنی است؛ بنابراین در تولید اخبار و انتشار آن براساس وهم و خیال و ظن و گمان و تخمین عمل و رفتار می‌شود و افراد بدون آن‌که تحقیق قطعی از صحت و سقم اخبار به‌دست آورند، به انتشار آن می‌پردازند. این همان عملی است که امروزه به‌عنوان شایعه‌سازی و شایعه پراکنی مطرح است و به‌عنوان عامل مخرب امنیت اجتماعی و آرامش روانی مورد تحلیل عالمان و کارشناسان و نخبگان در علوم انسانی قرار می‌گیرد.

همچنین ظهور ابزارهای نوظهور همچون شبکه‌های اجتماعی و اطلاع‌رسانی بستری بسیار روان و آسان برای بروز انواع شایعات و شایعه‌سازی شده است. از این رو پرداختن به مقوله شایعه‌سازی در عصر حاضر و آثار آن ضروری می‌نماید.

از مهم‌ترین آثار مخرب شایعه پراکنی به معنای انتشار اخباری که صحت و سقم آن از نظر منطقی تایید نشده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱– اضطراب: انتشار اخبار بی‌پایه و اساس، موجب اضطراب در افراد جامعه می‌شود و امنیت روانی اجتماع را در معرض خطر قرار می‌دهد. تشویش، نگرانی و رفتارهای نامتعادل با توجه به تاثیر خبر می‌تواند شدت و ضعف داشته باشد. تاثیر خبر نیز بستگی به‌میزان اهمیت محتوای آن در زندگی مردم دارد. پس هر خبری که امنیت جانی، مالی و عرضی مردم را نشانه بگیرد از درجه حساسیت بیشتری برخوردار خواهد بود. اخبار نادرست و بی‌پایه از حمله نظامی یا احتمال آن، می‌تواند بحران فراگیری را موجب می‌شود و موجی عظیم و سهمگین از اضطراب در سطح وسیعی از مردم ایجاد کند. اصولا هر خبری که به حوزه امنیت و ناامنی اجتماعی بستگی دارد، باید پیش از انتشار از سوی افراد، از صحت و سقم آن تحقیق شود و مسئولان مربوط در جریان آن قرار گیرند؛ زیرا انتشار چنین اخباری می‌تواند جامعه‌ای را با بحران مواجه کرده و موجبات هرج و مرج و شورش گسترده را فراهم آورد[16].

تعبیری که خداوند در قرآن درباره اخبار با درجه حساسیت بالای اجتماعی و در عین حال بی‌پایه و اساس آورده، اصطلاح ارجاف است. ارجاف به چیزی گفته می‌شود که همچون زلزله دارای تکانه‌های شدید است. مرجفون کسانی هستند که نه تنها به انتشار اخبار بی‌پایه و شایعات می‌پردازند؛ بلکه خود آنان شایعه‌سازانی هستند که اخبارشان همچون زلزله جامعه را به لرزه در آورده و گاه به سبب ایجاد شورش آن را زیر و رو کرده و شخم می‌زند و اثری از اجتماع باقی نمی‌گذارد[17].

۲– ارتداد و نابودی اجتماع: از دیگر آثاری که برای شایعات و اخبار بی‌پایه و اساس می‌توان بر شمرد، ایجاد فضایی است که افراد اجتماع را به واگرایی سوق می‌دهد و زمینه‌ساز ارتداد افراد آن و در نتیجه فروپاشی اجتماعی به نام امت می‌شود؛ زیرا امت، مجموعه افراد از اقوام و قبایل و فرهنگ‌ها و نژادهای گوناگون است که به هدف متعالی گرد هم آمده و به قصد تحقق آن براساس یک رویه به نام شریعت عمل می‌کنند. در حقیقت، امت دارای فلسفه و سبک زندگی خاصی است که مرامنامه آن را تشکیل می‌دهد. امت اسلام، یکی از امت‌های مهم از اجتماع بشری است که بیرون از دایره قومیت و نژاد و مانند آن شکل گرفته و همه افراد بشری را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. برخی از شایعات آنچنان مخرب و زیانبار است که می‌تواند افراد یک امت را متزلزل کرده و اجتماع امت را نابود سازد.

خداوند نسبت به چنین رویکردی از سوی امت اسلام هشدار می‌دهد؛ اما این هشدار الهی نشان می‌دهد که ظرفیتی در شایعات است که می‌تواند چنین آثار مخرب و زیانباری را به‌جا گذارد و امت را از اسلام و اهداف آن دور سازد[18].

3- عمل شیطانی: از نظر قرآن، شایعه پراکنی در میان مسلمانان عملی شیطانی است و این افراد کاری شیطانی انجام می‌دهند و باید بدانند خداوند با آنان به عنوان اولیای شیطان برخورد می‌کند[19].

راهکارهای قرآنی در مبارزه و مقابله با شایعه‌سازی و شایعه پراکنی
از نظر قرآن، حفظ امنیت و آرامش از درجه نخست اهمیت برخوردار است و باید مسلمانان به گونه‌ای عمل کنند که این مهم‌ترین عنصر و مولفه سعادت بشر و اجتماع حفظ و تضمین شود. از این رو خداوند ضمن حکم به حرمت شایعه‌سازی و شایعه پراکنی[20]، احکام سخت و شدیدی را به شکل کیفری مطرح کرده است. از جمله راهکارهای قرآنی در مبارزه و مقابله با شایعه‌سازی و شایعه پراکنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تهدید: خداوند شایعه پراکنان را تهدید می‌کند تا از انجام آن خودداری کنند و به‌عنوان حرام و منکر به سراغ آن نروند[21].

لعن: از نظر قرآن شایعه‌سازان و شایعه‌پراکنان دشمن خدا و امت اسلام و افرادی ملعون هستند. خداوند شایعه‌سازان و شایعه‌پراکنان به‌ویژه آنان که موجب اضطراب اجتماعی و بحران روانی در اجتماع شده را لعن کرده و آنان را به‌عنوان ملعونین معرفی می‌کند[22].

بغض و خشم الهی: از نظر قرآن کسانی که به شایعه‌پراکنی می‌پردازند به‌جای آن‌که محبوب خدا باشند، مبغوض خدا خواهند شد. از این رو آنان را مورد سرزنش قرار می‌دهد[23].

تبعید: از احکام جزایی اسلام نسبت به شایعه پراکنانی که امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار می‌دهند و اجتماع را به اضطراب می‌کشانند، تبعید و طرد اجتماعی است[24].

عذاب اخروی: از نظر قرآن، شایعه پراکنان مستحق عذاب‌های دنیوی همچون تبعید و اعدام و عذاب‌های اخروی چون آتش دوزخ هستند[25].

ارجاع به رهبری: از جمله راهکارهای قرآنی برای مقابله و مبارزه با شایعه‌سازی و شایعه پراکنی ارجاع اخبار مشکوک و شایعات به رهبران جامعه است تا آنان با اتخاذ مواضع و تصمیم‌های درست جلوی شایعه و انتشار آن را بگیرند و حقایق را برای مردم روشن سازند[26].

تحقیق و تفحص: جامعه قرآنی اجتماع عقلانی است. بنابراین، مدار اندیشه و انگیزه را عقل نظری و عقل عملی شکل می‌دهد. بر این اساس، مردم مسلمان به‌جای آن‌که با ظن و گمان و شهوت و غضب عمل کنند، به علم قطعی و عقل عملی توجه یافته و براساس آن عمل و رفتار می‌کنند. لذا پیش از هر اقدامی نسبت به اخبار و شایعات به تحقیق و تفحص اقدام می‌کنند و هیچ‌گونه واکنشی پیش از تایید یا تکذیب اخبار مشکوک و شایعات نشان نمی‌دهند. خداوند می‌فرماید:

اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد اگر فاسقى برايتان خبرى آورد نيك وارسى كنيد مبادا به نادانى، گروهى را آسيب برسانيد و بعد از آنچه كرده‏ ايد، پشيمان شويد[27].
همچنین استقامت و پایمردی بر مواضع حق و علم قطعی و عدم تاثرپذیری در برابر اخبار مشکوک[28]، اظهار تعجب نسبت به شایعات و عدم پذیرش آن[29]، تکذیب و دروغ دانستن شایعات و اخبار مشکوک[30] از جمله راهکارهای دیگر قرآن برای مقابله با شایعات و آثار آن است.

از نظر قرآن کسانی که اهل ایمان و تقوا و فضل الهی باشند هرگز به شایعه توجهی نمی‌کنند و تحت تاثیر آن کنش و واکنشی ندارند[31].

قرآن به برخی از طیف‌ها و گروه‌های شایعه‌پراکن اشاره کرده که عبارتند از:

بیماردلان[32]، منافقان[33]، سست ایمان‌ها[34]، جاسوسان[35] و ساده‌لوحان[36]

از نظر قرآن عوامل روان‌شناختی نیز در انتشار شایعه نقش اساسی دارد؛ زیرا بسیاری از کسانی که به شایعه دامن می زنند، کسانی هستند که ساده‌لوح و زودباور هستند و به‌جای تحقیق و تفحص هر چیزی را به سرعت باور کرده و بر اساس آن رفتار و عمل می‌کنند[37].

از راهکارهای قرآنی برای مقابله با شایعه پراکنی و آثار آن می‌توان به ضرورت جبهه‌گيرى و مقابله مسلمانان با شايعه‌هاى نارواى ديگران اشاره کرد[38] که در آیات قرآن بیان شده است[39].

همچنین در توضیح موارد بالا می‌توان برای پیشگیری از شایعه و تأثیر آن موارد ذیل را نیز برشمرد:
از آنجایی‌که شایعات مهم‌ترین حربه بعضی افراد در تزلزل روانی اجتماع اسلامی است، آموزه‌های وحیانی برای پیشگیری از تولید و نشر شایعه و نیز تأثیر آن راهکارهایی را بیان کرده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

تحریم شایعه: یکی از راهکارها برای پیشگیری از تولید و نشر شایعه، تحریم شایعه در چارچوب تشریع و قانونگذاری است. از همین رو خدا هرگونه تولید و نشر اخبار بی‌پایه و اساس و شایعه را حرام کرده است تا مومنان از آن به‌عنوان گناه اجتناب کنند. برهمین اساس خداوند در قرآن تولید و انتشار شایعات و اخبار جنگى و امنیّتى را امری مذموم و ناپسند معرفی کرده که بیانگر حرمت آن است[40]. همچنین از این‌که خداوند احکامی‌ چون تبعید و قتل را برای مرجفون بیان کرده معلوم می‌شود که شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی نه تنها مذموم و حرام است، بلکه از نظر قرآن در موضوع امنیتی و نظامی، جرم و جنایت است[41]. به هر حال، خدا در قرآن با تحریم بلکه تشدید مجازات قانونی بر آن است تا جلو شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی به‌عنوان یک رفتار نابهنجار اجتماعی را بگیرد.

تفسیر مثبت: از دیگر روش‌هایی که قرآن برای جلوگیری از تولید و نشر شایعات در پیش گرفته است، درخواست از مومنان و مسلمانان به تفسیر مثبت و نیک نسبت به شایعات است؛ یعنی به جای آن‌که تفسیر نادرستی کنند، تفسیری مناسب و مثبت و درست از مطلب ارائه دهند تا جلوی شایعه گرفته شود[42].

سکوت: اگر شایعه‌ای به گوش فردی رسید بهتر است درباره آن سکوت کند و سخنی در نفی و اثبات آن بیان نکند تا این‌گونه از گسترش و تأثیر شایعه کاسته شود[43].

درخواست ادله و شواهد: از روش‌هایی که می‌تواند جلوی شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی را بگیرد، درخواست ادله و شواهد متقن است؛ چنان‌که مومنان می‌بایست از کسانی که شایعات جنسی پخش می‌کنند، چهار شاهد عادل بخواهند[44].

ابهام‌زدایی و شفافیت‌سازی: آگاهان و رهبران اجتماع برای جلوگیری از تولید و نشر شایعات می‌بایست به شفافیت‌سازی و ابهام‌زدایی بپردازند؛ زیرا چنان‌که گفته شد ابهامات نقش اساسی در تولید و نشر شایعات دارد[45].

تهدید شایعه‌سازان و شایعه‌پراکنان: بی‌گمان یکی از راهکارهای جلوگیری از جرم و جنایت، تهدید شایعه‌سازان و شایعه‌پراکنان به انواع مجازات است؛ زیرا اگر شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی هزینه‌ای نداشته باشد، موجب تقویت و تشویق رفتار آنان می‌شود[46].

تشدید مجازات: اگر هزینه شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی سنگین باشد، افراد از آن اجتناب خواهند کرد. از همین رو خدا مجازاتی چون تهدید، لعن و تبعید و اعدام، در صورت تداوم شایعه پراکنى در شایعات مهم و با اهمیت اجتماعی تعیین کرده است[47].

دیرباورپذیری: از نظر قرآن از مهم‌ترین عللی که موجب گرایش به شایعه و تولید و نشر آن می‌شود، زودباوری و ساده‌لوحی افراد اجتماع است. افرادی که زود تحت تأثیر سخنان و افکار و رفتار دیگران قرار می‌گیرند به سادگی در دام شایعات می‌افتند. بنابراین لازم است تا مومنان از زودباوری به دیرباورپذیری برسند. این نیز جز به این نیست که مومنان به‌جای پیروی از گمانه‌ها به آگاهی و تحقیق رو آورند و با مراجعه به آگاهان و تحقیق از ایشان موضع‌گیری‌های خود را له یا علیه شایعه داشته باشند[48]. خداوند در آیات قرآن مومنان را چنان پرورش می‌دهد تا بدون علم سخنی نگویند و کاری را انجام ندهند. خداوند همچنین به مومنان هشدار می‌دهد در اموری که علم ندارند وقوف نکنند و سخن یا کاری را انجام ندهند. خداوند می‌فرماید: به چیزی که علم و اطمینان نداری، اعتماد مکن و آن را بر زبان میاور، زیرا گوش و چشم و دل و اندیشه آدمی ‌مسئول خواهند برد[49].

استقامت: از نظر قرآن، استقامت و پایمردی بر مواضع حق می‌تواند دشمن را مایوس کند و او نتواند با شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی به اهداف شوم خویش برسد[50].

واکنش منفی: واکنش مثبت نسبت به شایعات عامل تولید و نشر بیشتر می‌شود؛ اما واکنش منفی مردم نسبت به شایعات می‌تواند جلو تولید و نشر شایعات را بگیرد؛ از همین رو خدا از مردم می‌خواهد تا نسبت به شایعات واکنش منفی و تعجب‌آور داشته باشند و آن را به سادگی نپذیرند[51]؛ زیرا «سبحان» در اين آيه بنا بر قولى به معناى تعجّب است[52].

توکل: مومنان در برابر شایعات نمی‌بایست خود را ببازند، بلکه باید با توکل بر خدا بر استقامت خویش بیفزایند و به خدا تکیه و اعتماد کرده و امور اجتماعی را چنان‌که رهبر جامعه خواسته پیش برند[53].

تکذیب: تکذیب شایعات بى اساس، عکس‌العمل مناسبى جهت مقابله با آن است[54]. بنابراین، تصدیق شایعه به معنای تشویق شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی است که به آن دامن می‌زند، اما دروغ دانستن آن موجب می‌شود تا جلوی آن گرفته شود.

ایمان: ایمان، بازدارنده انسان از دامن‌زدن به شایعه‌هاى ناروا علیه دیگران است[55]؛ زیرا منافقان که ایمان به خدا ندارند گرفتار شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی هستند. بنابراین، برای جلوگیری و نیز پیشگیری از شایعه بهترین روش، تقویت ایمان افراد است. کسانی که بیماردل هستند بیشتر گرفتار شایعه‌سازی هستند[56].

حضرت علی(علیه‌السلام) در این‌باره می‌فرماید: آدم معیوب، دوست می‌دارد تا عیوب مردم در میان جامعه فاش شود تا عذری برای او فراهم آید[57].

[1] سال 1390: جهاد اقتصادی

سال 1391: تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی

سال 1392: حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی

سال 1393: اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی

سال 1394: دولت و ملت، همدلی و همزبانی

سال 1395: اقتصادمقاومتی، اقدام و عمل

سال 1396: اقتصاد مقاومتی، تولید- اشتغال

سال 1397: حمایت از کالای ایرانی

سال 1398: رونق تولید

[2] رهبر انقلاب: شعار سال با دو منظور مطرح می‌شود: یکی جهت دادن به سیاست‌های اجرائی و عملکرد مسئولین دولتی و مسئولین حکومتی است، یکی توجیه افکار عمومی است؛ یعنی افکار عمومی توجّه پیدا کنند به این‌که چه مسئله‌ای امروز برای کشور مهم است (01/01/1397)

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=39272

[3] سردار رحیمی، حسین (1398)، تولید موتورسیکلت‌ها در زیر پله…، باشگاه خبرنگاران جوان، 30 بهمن 1398، کدخبر: 7252890. ر.ک:

https://www.yjc.ir/fa/news/7252890

[4] نامدارزنگنه، بیژن (1398)، تاثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا ناچیز است، خبرگزاری ایسنا، 26 آذر 1398، کدخبر: 98092619716. ر.ک:

https://www.isna.ir/news/98092619716

[5] نامدارزنگنه، بیژن (1398)، عوارض آلایندگی منبع درآمدی برای شهرداری‌ها شده است، خبرگزاری ایرنا، 27 بهمن 1398، کدخبر: 83676509. ر.ک:

https://www.irna.ir/news/83676509

[6] میرزایی‌قمی، محمدمهدی (1398)، موتورسیکلت‌ها به اندازه 120 میلیون خودرو آلودگی ایجاد می‌کنند، پایگاه اطلاع‌رسانی محیط‌زیست اصفهان، 3 دی 1398. ر.ک:

http://isfahan-doe.ir

[7] کلکمْ راعٍ، وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ (میزان‌الحکمه، جلد4، صفحه 327)

[8] بررسی دیدگاه قرآن درباره شایعه‌پراکنی و راه‌های مبارزه با آن (1396)، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، 28 مرداد 1396، کدخبر: 3631862. ر.ک:

https://iqna.ir/fa/news/3631862

[9] لغت نامه، دهخدا، ج 9، ص 12435، «شایعه»؛ از معجم الوسیط

[10] در زبان عربی برای بیان این مفهوم و اصطلاح، واژگانی چون «تزییف» و «تضلیل» و مانند آن‌ها به‌کار گرفته می‌شود. البته در فرهنگ قرآنی کلمه «شیع» در بیان مفهوم اصطلاحی شایعه به‌کاربرده شده است؛ خداوند می‌فرماید:

كسانى كه دوست دارند كه زشتكارى در ميان آنان كه ايمان آورده‏‌اند شيوع پيدا كند براى آنان در دنيا و آخرت عذابى پر درد خواهد بود و خداست كه مى‏ داند و شما نمی‌دانید. (سوره نور، آیه ۱۹)
در این آیه واژه «شیع» به معنای شیوع و گسترش امری چون فحشاء به‌کار برده شده است که می‌تواند به شکل گفتاری یا رفتاری باشد.

البته می‌توان واژگان دیگری را در فرهنگ قرآنی پیدا کرد که بیان‌گر همین مفهوم اصطلاحی شایعه در زبان فارسی است. به‌عنوان نمونه واژه «رجف» به‌عنوان شایعاتی به‌کار رفته است که موجب تزلزل و لرزه در اجتماع می‌شود و امنیت روانی اجتماع را به خطر می‌افکند و آرامش را از مردمان سلب می‌کند؛ خداوند می‌فرماید:

اگر منافقان و كسانى كه در دل‌هايشان مرضى هست و شايعه‏ افكنان در مدينه از كارشان باز نايستند، تو را سخت بر آنان مسلط مى ‏كنيم تا جز مدتى اندك در همسايگى تو نپايند. (سوره احزاب، آیه 60)

واژه «رجف» به معنای جنباندن و حرکت آرام و یا شدید پیوسته است. «ارجف القوم» یعنی شروع به نشر اخبار و فتنه‌ها کردند تا مردم را به اضطراب آورند. «اراجیف» که جمع آن ارجاف است، به خبرهای موحش و مدهش گفته می‌شود. «مرجفون» همان بیهودگان و کسانی هستند که سخن‌های دروغ و بی‌اصل و خبرهای نادرست و شایعات را در اجتماع به قصد تزلزل روانی مردم پخش می‌کنند. شایعات و اراجیف در زمان بحران‌ها و خطرات بیشتر از دیگر زمان‌ها است؛ از همین رو گفته‌اند:

هر گاه خوف و‌ترس پیش بیاید، اراجیف(شایعات) زیاد می‌شود.

البته آیات دیگری به مفهوم اصطلاحی شایعه‌ اشاره دارد که از جمله می‌توان به شایعاتی‌ اشاره کرد که از سوی منافقان درباره قدرت و آمادگی نظامی دشمنان در اجتماع اسلامی منتشر می‌شود. خدا می‌فرماید: اینها کسانی بودند که بعضی از مردم، به آنان گفتند: «مردم یعنی لشکر دشمن برای حمله به شما اجتماع کرده‌اند؛ از آن‌ها بترسید!» اما این سخن، بر ایمان مومنان افزود؛ و گفتند: «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی و وکیل ماست.» جز این نیست که شیطان اولیای خویش را می‌ترساند. پس شما از آنان مترسید و از من خدا بترسید اگر از مومنان هستید. (آل‌عمران، آیات 173 و 174)

[11] نساء، آیه 83؛ مائده، آیه 41

[12] سوره مائده، آیه 41

[13] فرزادی، علی (1398)، راه‌کارهای مقابله با شایعات از نگاه قرآن، سایت کیهان، 8 مهر 1398، کدخبر: 171261. ر.ک:

http://kayhan.ir/fa/news/171261

[14] نساء، آیه ۸۳؛ احزاب، آیات ۶۰ و ۶۱؛ نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[15] وَمَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا (سوره نجم، آیه 28)

[16] سوره نساء، آیه ۸۳؛ احزاب، آیه ۶۰

[17] سوره احزاب، آیه 60

[18] سوره آل‌عمران، آیه 144

[19] آل‌عمران، آیات ۱۷۳ و ۱۷۵؛ نساء، آیه ۸۳

[20] نساء، آیه ۸۳؛ احزاب، آیات ۶۰ و ۶۱؛ نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[21] نساء، آیه ۸۳؛ احزاب، آیات ۶۰ و ۶۱؛ نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[22] سوره احزاب، آیات ۶۰ و ۶۱

[23] نساء، آیه ۸۳؛ نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[24] همان

[25] سوره نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[26] نساء، آیه ۵۹؛ حجرات، آیات ۶ و ۷

[27] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ (سوره حجرات، آیه ۶)

[28] سوره آل عمران، آیه ۱۷۳

[29] سوره نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[30] همان

[31] سوره نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[32] سوره احزاب، آیه ۶۰

[33] همان، نساء، آیه ۸۳؛ آل عمران، آیه ۱۷۳

[34] سوره احزاب، آیه ۶۰

[35] سوره آل عمران، آیه ۱۷۳

[36] نساء، آیه ۸۳، نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[37] سوره نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[38] آل عمران، آیات ۱۴۴ و ۱۷۳؛ نساء، آیه ۸۳؛ نور، آیات ۱۱ تا ۱۹

[39] بررسی دیدگاه قرآن درباره شایعه‌پراکنی و راه‌های مبارزه با آن (1396)، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، 28 مرداد 1396، کدخبر: 3631862. ر.ک: